Video thực hành: Phân biệt transistor, SCR, Triac trong 3 phút

Thứ Hai, 19/05/2025 Huỳnh Chí Diễn

Nội dung bài viết

Video thực hành: Phân biệt transistor, SCR, Triac trong 3 phút

Mở đầu: Tại sao cần video thực hành?

Lý thuyết thì đầy, nhưng không phải ai cũng học tốt bằng chữ viết. Rất nhiều người, đặc biệt là sinh viên và thợ làm nghề, sẽ học nhanh hơn, nhớ lâu hơn nếu được thấy tận mắt, cầm tận tay, thao tác tận nơi.

Vì vậy, bài viết này sẽ giúp bạn:

Xem video hướng dẫn phân biệt transistor, SCR và Triac trong chưa tới 3 phút
Hiểu được cấu tạo, nguyên lý hoạt động qua hình ảnh động
Biết cách kiểm tra thực tế từng linh kiện bằng đồng hồ đo
Hạn chế nhầm lẫn khi chọn linh kiện thay thế hoặc lắp ráp mạch thực tế

Và bạn không cần thiết bị đắt tiền – chỉ cần điện thoại, một vài con linh kiện phổ biến, và đồng hồ vạn năng.

1. Video hướng dẫn thực hành – xem tại đây

🎥 Lỗi giao diện: file 'snippets/shortcode-XEM.bwt' không được tìm thấy
(Liên kết video được đính kèm tại phần cuối bài viết hoặc mã QR trong bản PDF đi kèm)

Video này sẽ đưa bạn qua 3 nội dung quan trọng:

Nhận diện ngoại hình và mã số
Kiểm tra thực tế bằng đồng hồ kim hoặc đồng hồ số
So sánh chức năng – ứng dụng thực tế

Chỉ 3 phút, nhưng sẽ giúp bạn tiết kiệm hàng giờ tra cứu, sửa mạch và tránh sai sót. Bài học quan trọng nhất ở đây không chỉ là biết linh kiện đó tên gì, mà là hiểu được nó dùng cho gì và tại sao không thể thay thế tùy tiện.

2. Nhận diện linh kiện bằng mắt thường và mã số

a. Transistor:

Vỏ TO-92 nhỏ (như C1815), hoặc TO-220 (như 2N3055)
Có 3 chân: Emitter – Base – Collector
Mã thường bắt đầu bằng: C, A (chuẩn Nhật), 2N (chuẩn Mỹ)
Ví dụ: C1815, A1015, 2N2222, BC547

b. SCR (Silicon Controlled Rectifier):

Có 3 chân: Anode – Cathode – Gate
Hình dạng giống transistor công suất nhưng hoạt động khác
Mã ví dụ: MCR100-6, C106, 2N6509

c. Triac:

Có 3 chân: MT1 – MT2 – Gate
Dẫn dòng hai chiều trên nguồn AC
Mã ví dụ: BT136-600E, BTA08-600B, MAC97A6

Mẹo phân biệt nhanh:

Transistor thường ghi mã đơn giản, dòng thấp
SCR có “MCR” hoặc “C10x” trong mã
Triac có “BT”, “BTA”, “MAC” trong mã

Bạn cũng nên tập trung quan sát phần đỉnh, đáy linh kiện, nơi thường in chữ rất nhỏ. Dùng kính lúp hoặc camera điện thoại để phóng to giúp đọc chính xác.

3. Kiểm tra bằng đồng hồ đo – bước quan trọng nhất

a. Transistor:

Dùng chế độ diode của đồng hồ số hoặc đồng hồ kim
Đặt que đen vào chân Base:
- Que đỏ vào chân Emitter → dẫn
- Que đỏ vào chân Collector → dẫn (nếu NPN)
Đổi cực – sẽ không dẫn

b. SCR:

Que đỏ vào Anode, đen vào Cathode – không dẫn
Dùng dây kích nhẹ từ Gate sang Cathode (hoặc chạm que đỏ vào Gate)
Sau khi kích – Anode sang Cathode sẽ dẫn liên tục cho tới khi ngắt nguồn

c. Triac:

Đặt que vào MT1 – MT2 → không dẫn
Kích Gate bằng dòng nhỏ → MT1–MT2 dẫn hai chiều

📌 Lưu ý: Kiểm tra chính xác giúp xác định loại linh kiện khi mã bị mờ, mất nét hoặc hàng cũ.

Bạn có thể luyện tập thêm bằng cách so sánh biểu hiện khi đo giữa NPN và PNP, SCR với Diac, hoặc thử kích điện áp cao hơn để thấy rõ mức ngưỡng dẫn của mỗi loại.

4. Bảng so sánh tổng quát – nhanh gọn

Tên linh kiện	Số chân	Dòng dẫn	Cách kích hoạt	Dẫn điện	Mã thường
Transistor	3	1 chiều (C–E)	Dòng Base nhỏ	Chỉ khi kích	C1815, 2N2222
SCR	3	1 chiều (A–K)	Dòng Gate nhỏ	Dẫn sau khi kích	MCR100, C106
Triac	3	2 chiều (MT1–MT2)	Dòng Gate	Dẫn 2 chiều sau khi kích	BT136, BTA08

Hãy in bảng này và dán ngay chỗ học hoặc bàn làm việc – bạn sẽ luôn nhớ được chỉ với một cái liếc mắt.

5. Thực hành – tập để quen tay, nhớ lâu

Học điện tử giống như học lái xe – phải làm mới nhớ, không thể chỉ đọc. Dưới đây là quy trình luyện tập thực tế:

Mua 1 bộ linh kiện cơ bản: 2 loại transistor, 1 SCR, 1 Triac (chỉ tốn khoảng 10–20k)
Cắm lần lượt từng con vào breadboard
Kiểm tra bằng đồng hồ như hướng dẫn trong video
Ghi lại cảm nhận, hiện tượng, suy luận vào sổ tay
Chụp ảnh lại từng bước để so sánh kết quả lần sau

📌 Gợi ý thêm:

Làm clip quay lại quá trình kiểm tra → chia sẻ học nhóm
Tổ chức buổi thí nghiệm nhỏ cùng bạn bè
Ghi lại thời gian dẫn, điện áp kích để phân tích kỹ hơn

6. Sai một ly – đi cả mạch: cảnh báo từ thực tế

Trường hợp 1:

Một sinh viên năm 3 dùng SCR MCR100 để thay cho Triac BT136 trong mạch điều chỉnh quạt bàn AC. Kết quả: quạt quay nửa chu kỳ, phát tiếng rít, nóng ran, và hỏng tụ lọc.

Nguyên nhân: SCR chỉ dẫn 1 chiều, không phù hợp với tải AC hai chiều.

Trường hợp 2:

Thợ lành nghề gắn nhầm A1015 (PNP) thay cho C1815 (NPN) trong mạch tín hiệu. Mạch mất hoàn toàn chức năng kích relay.

Nguyên nhân: Điện cực sai chiều – dòng không chạy.

Trường hợp 3:

Một bạn dùng IRF540N (MOSFET không phải linh kiện bài này nhưng tương tự sai lầm) để điều khiển tải 12V từ vi điều khiển 3.3V. MOSFET không mở đủ → sinh nhiệt → cháy cả bo mạch.

📌 Nhận xét: Sai vì không hiểu rõ vai trò, ngưỡng kích hoạt và hướng dòng điện.

7. Tài liệu đi kèm – tải miễn phí

Tài liệu PDF bao gồm:

Sơ đồ chân từng loại linh kiện
Cách đo cụ thể từng loại bằng đồng hồ
Mẹo ghi nhớ nhanh
Mã QR để mở video mọi lúc, mọi nơi
Check list nhanh để phân biệt các loại linh kiện

📥 Tải về tại: Lỗi giao diện: file 'snippets/shortcode-link.bwt' không được tìm thấy

8. Lời khuyên từ người đi trước

Anh Dũng, kỹ thuật viên 7 năm kinh nghiệm chia sẻ:

“Chỉ cần bạn biết phân biệt transistor, SCR và Triac, 70% lỗi linh kiện đã được loại trừ ngay từ khâu kiểm tra.”

Thực tế, có rất nhiều lỗi tưởng như phức tạp lại chỉ là do gắn sai linh kiện, hiểu nhầm mã hoặc chọn nhầm loại dòng điện.

Anh nói thêm:

“Ngày tôi mới học nghề, tôi tưởng Triac và SCR thay thế được cho nhau. Một lần dùng nhầm, cháy cả board điều khiển máy lạnh – tôi không bao giờ quên.”

Kết: Học bằng mắt – nhớ bằng tay – làm bằng trải nghiệm

Video ngắn 3 phút – nhưng nếu bạn áp dụng đúng, kết hợp với thực hành đều đặn, bạn sẽ làm chủ cả kho linh kiện chỉ sau vài tuần luyện tập.

Bạn không cần nhớ lý thuyết dài dòng. Bạn cần:

Quan sát kỹ mã số
Đo đúng chân, đúng cách
Hiểu được cách hoạt động của từng linh kiện

Mỗi linh kiện là một người bạn – muốn hiểu bạn thì phải chạm, phải đo, phải lắng nghe!

📌 Bài tiếp theo: “Từ số hiệu đến sơ đồ: Hành trình giải mã một con linh kiện xa lạ” – giúp bạn phá giải mọi mã số mà không cần biết tiếng Anh chuyên ngành!