Từ số hiệu đến sơ đồ: Hành trình giải mã một con linh kiện xa lạ

Thứ Ba, 20/05/2025 Huỳnh Chí Diễn

Nội dung bài viết

Từ số hiệu đến sơ đồ: Hành trình giải mã một con linh kiện xa lạ

Mở đầu: Khi bạn cầm một con linh kiện không tên, không tuổi, không datasheet

Bạn mở hộp linh kiện cũ, lôi ra một con 3 chân vỏ TO-220 đen sì. Mã in trên thân: “C945”. Bạn mơ hồ, không biết nó là transistor hay gì khác. Không có datasheet kèm theo, không ai ở đó để hỏi, Google cũng không rõ vì mã này có thể trùng nhiều dòng sản phẩm. Vậy bạn làm gì?

Chào mừng bạn đến với hành trình “giải mã” một con linh kiện lạ – một kỹ năng sống còn với bất kỳ sinh viên, thợ điện tử hay kỹ sư nào. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi từng bước cụ thể để xác định một linh kiện khi không có đầy đủ thông tin: từ số hiệu, đến đo thực tế, rồi tra cứu chuyên sâu để vẽ được sơ đồ chức năng và thông số ứng dụng.

1. Bước đầu tiên: Quan sát hình dáng và mã số

a. Nhận diện vỏ linh kiện:

TO-92: thường là transistor nhỏ, zener, opto, sensor
TO-220: linh kiện công suất như MOSFET, SCR, Triac, Regulator
Dạng SMD: ghi mã ngắn, cần tra cứu SMD code

b. Ghi lại mã số càng đầy đủ càng tốt:

C945
1AM (SMD)
IRFZ44N

📌 Nếu có số batch sản xuất, ký hiệu phụ – đừng bỏ qua, có thể giúp tra thông tin chính xác hơn.

2. Bước 2: Tra cứu mã linh kiện – những nơi đáng tin

Bạn hãy thử lần lượt:

Gõ " Lỗi giao diện: file 'snippets/shortcode-MÃ.bwt' không được tìm thấy + datasheet"
Vào các trang uy tín: alldatasheet.com, octopart.com, datasheetcatalog.com
Với mã lạ, vào smd.yooneed.one (cho mã SMD)

Nếu không tìm thấy?

Chuyển sang bước đo kiểm tra thực tế – hành động như thám tử kỹ thuật!

3. Đo kiểm linh kiện bằng đồng hồ số

a. Xác định linh kiện có dẫn dòng hay không:

Dùng chế độ diode
Đo từng cặp chân → ghi lại hiện tượng:
- Chân nào dẫn 1 chiều? → diode hoặc transistor
- Chân nào không dẫn? → có thể là điện cực điều khiển

b. Dấu hiệu nhận biết:

Nếu đo 2 cặp chân dẫn như diode → khả năng là transistor
Nếu chỉ dẫn sau khi kích dòng → là SCR/Triac

📌 Dùng thêm nguồn ngoài 5V và điện trở 1k để thử kích vào chân nghi là base/gate.

4. Phân loại: Transistor, MOSFET, SCR hay gì khác?

Loại linh kiện	Đặc điểm đo	Ký hiệu thường thấy
Transistor NPN	Dẫn B–C và B–E (1 chiều)	C1815, 2N2222
Transistor PNP	Dẫn C–B và E–B	A1015, 2N2907
SCR	Không dẫn A–K, dẫn khi kích G	MCR100, C106
Triac	MT1–MT2 không dẫn, kích G sẽ dẫn 2 chiều	BT136, MAC97
MOSFET N	Dẫn D–S nếu Vgs đủ cao	IRF540N, IRLZ44

5. Khi có manh mối: phân tích sơ đồ chân theo datasheet tương đương

Nếu mã trùng nhiều loại hoặc không rõ xuất xứ, bạn nên:

Tìm các linh kiện tương đương (equivalent)
So sánh thông số dòng, áp, fT, Pd…

📌 Dùng trang: equivalents.net hoặc datasheetspdf.com

Ví dụ: “C945” có thể tương đương với:

2SC945 (NPN, TO-92, Ic = 100mA, Vce = 50V)

6. Kiểm tra trong mạch thực tế (nếu có thể)

Nếu linh kiện được gắn sẵn trên mạch:

Quan sát các linh kiện xung quanh
Đo áp tại chân linh kiện khi cấp nguồn
So sánh với sơ đồ nguyên lý phổ biến

Ví dụ:

Nếu một con linh kiện gắn gần IC nguồn và đi về phía relay → có thể là transistor công suất nhỏ
Nếu gần cuộn cảm, tụ lớn → có thể là MOSFET switching

7. Vẽ lại sơ đồ khối hoạt động

Từ các dữ kiện trên, bạn có thể bắt đầu:

Phân loại: NPN hay PNP, SCR hay Triac
Ghi chân rõ ràng: E–B–C, A–K–G, MT1–MT2–G
Ước lượng dòng, áp dựa vào vai trò trong mạch

📌 Dùng ký hiệu chuẩn để vẽ: giúp bạn hiểu và lưu trữ dùng lại lần sau.

8. Ghi chú lại tất cả thông tin tra được

Tạo 1 bảng đơn giản như sau:

Mã	Loại	Số chân	Pinout	Dòng	Áp	Ghi chú
C945	NPN	3	E–B–C	100mA	50V	Tín hiệu nhỏ
IRFZ44N	N-MOS	3	G–D–S	49A	55V	Không dùng với 3.3V

Dùng Google Sheet hoặc sổ tay cá nhân – sẽ giúp bạn tạo thành “từ điển linh kiện” cá nhân hóa cực kỳ hữu ích.

9. Câu chuyện thực tế: một con linh kiện vô danh và bài học 2 triệu đồng

Anh Tùng – kỹ sư sửa máy đóng gói – gặp một board công suất bị cháy MOSFET. Trên con linh kiện chỉ in “5305”. Anh thay bằng IRF530, vì thấy giống số.

Cháy ngay sau khi lắp, board cháy lần nữa. Anh mang về tra kỹ mới biết: