SCR, Triac và Zener: Đừng chỉ đoán – học cách đọc chính xác chỉ số ngay!

Thứ Năm, 15/05/2025 Huỳnh Chí Diễn

Nội dung bài viết

SCR, Triac và Zener: Đừng chỉ đoán – học cách đọc chính xác chỉ số ngay!

Mở đầu: Đừng để vài ký hiệu bé xíu đánh lừa bạn

Bạn đã bao giờ cầm một con SCR hay Triac hoặc Diode Zener và nghĩ: "Ờ… chắc con này là diode thường thôi, cắm đại vô xem sao"? Rồi sau đó: "Tạch!" – mạch cháy, linh kiện nổ, bạn thì ngồi ngẩn tò te không hiểu chuyện gì vừa xảy ra.

Bạn không cô đơn. Rất nhiều người – từ sinh viên ngành điện tử cho tới thợ lành nghề – vẫn đang dùng phương pháp "đoán linh kiện" thay vì đọc đúng chỉ số. Trong khi đó, chỉ cần biết cách đọc ký hiệu và tra thông tin linh kiện đúng cách, bạn có thể tránh được vô số lỗi ngớ ngẩn và tiết kiệm hàng giờ sửa chữa, thậm chí cả tiền mua linh kiện mới.

Trong bài này, mình sẽ hướng dẫn bạn cách đọc và hiểu chính xác chỉ số trên SCR, Triac và Zener – ba loại linh kiện tưởng giống nhau nhưng lại khác biệt hoàn toàn. Kèm theo đó là ví dụ thực tế, thông số dòng – áp cụ thể, và mẹo để không bao giờ phải đoán mò nữa.

Phần 1: Vì sao dễ nhầm?

Một trong những lý do khiến nhiều người nhầm lẫn SCR, Triac và Diode Zener là bởi hình dáng bên ngoài quá giống nhau:

Cùng có thể ở dạng TO-92, TO-220, hoặc thậm chí dạng SMD nhỏ xíu
Ký hiệu thường chỉ 4–6 ký tự, in mờ, khó đọc
Không có biểu tượng hay gợi ý rõ ràng nào để biết đâu là SCR, đâu là Triac, đâu là Zener

Tệ hơn nữa là khi gặp linh kiện Trung Quốc, ký hiệu đôi khi còn chẳng giống với datasheet tiêu chuẩn, khiến việc đoán mò càng nguy hiểm hơn.

Phần 2: Phân biệt SCR – Triac – Zener qua bản chất

SCR (Silicon Controlled Rectifier)

Là thyristor đơn chiều – dẫn điện từ Anode sang Cathode khi có dòng kích từ Gate
Sau khi được kích, SCR sẽ tiếp tục dẫn cho đến khi dòng tải giảm về 0
Cần dòng và điện áp nhất định tại chân Gate để mở

Ví dụ phổ biến:

MCR100-6: 0.8A, 600V, Igt = 200µA, Vgt = 0.8V
C106B: 4A, 400V, Igt = 200µA, Vgt = 1.0V

Ứng dụng:

Điều khiển dimmer
Khởi động mềm motor
Điều chỉnh dòng điện DC có kiểm soát

Triac (Triode for Alternating Current)

Có thể dẫn điện theo cả hai chiều
Cấu tạo như 2 SCR ghép đối xứng
Cần dòng kích từ Gate để dẫn dòng từ MT1 tới MT2 và ngược lại

Ví dụ phổ biến:

BT136-600E: 4A, 600V, Igt = 10mA, Vgt = 1.3V
BTA16-600B: 16A, 600V, Igt = 35mA, Vgt = 1.5V

Ứng dụng:

Công tắc điều khiển đèn
Điều chỉnh tốc độ quạt, motor AC
Dimmer công suất vừa và lớn

Diode Zener

Là diode đặc biệt, cho phép dòng chạy ngược nếu điện áp đạt tới mức Zener
Dùng để ổn áp, không điều khiển dòng

Ví dụ phổ biến:

1N4733A: Zener 5.1V, 1W, dòng ổn định 49mA
BZX55C12: Zener 12V, 500mW
1N4742A: 12V, 1W, dòng 21mA

Ứng dụng:

Ổn áp cho vi điều khiển
Chống quá áp
Bảo vệ IC

Phần 3: Cách đọc chỉ số và tra thông tin đúng cách

Bước 1: Ghi chính xác mã linh kiện

Không đọc lướt: phải nhìn thật kỹ từng ký tự
Ví dụ: “BT136-600E” khác hoàn toàn với “BT136-800”

Bước 2: Gõ lên Google + thêm “datasheet”

“MCR100-6 datasheet” → tìm datasheet chuẩn
Ưu tiên các trang: alldatasheet.com, digikey.com, datasheetcatalog.com

Bước 3: Xác định các thông số cần biết:

Với SCR/Triac:

Vdrm / Vrrm: Áp tối đa giữa hai cực chính
It(rms): Dòng tải RMS tối đa
Igt: Dòng kích ở Gate để mở SCR/Triac
Vgt: Áp kích tại Gate (thường từ 0.8V đến 2.5V)

Với Zener:

Vz: Zener voltage (điện áp ổn áp)
Iz: Dòng định mức
Pz: Công suất tối đa (1/2W, 1W, 5W…)

Phần 4: Cách đo – kiểm tra thực tế

1. Đo SCR:

Dùng đồng hồ vạn năng (analog càng tốt)
Ghim que đen vào Cathode, que đỏ vào Anode → không dẫn
Kích nhẹ dòng (dưới 1mA) từ G sang K → SCR bắt đầu dẫn

2. Đo Triac:

Đặt que đo vào MT1 và MT2 → không dẫn
Dùng dây nối Gate tới MT1, dòng >10mA → sẽ dẫn dòng giữa MT1–MT2

3. Đo Zener:

Cấp nguồn DC ngược vào Zener qua điện trở hạn dòng
Dùng đồng hồ đo áp 2 đầu diode: sẽ thấy ổn định ở mức Vz

Phần 5: Những lỗi phổ biến và bài học xương máu

Nhầm Zener thành diode thường: gây sụt áp, mất ổn định nguồn
Dùng SCR thay Triac: chỉ hoạt động nửa chu kỳ AC → chập chờn
Gắn sai chân Gate SCR/Triac: không kích được → tưởng linh kiện hỏng
Chọn sai dòng kích (Igt quá nhỏ): mạch điều khiển không mở được
Chọn Zener sai công suất (Pz thấp): diode cháy, mạch hỏng

Phần 6: Checklist cuối cùng – 6 bước đọc đúng mọi lúc

Ghi chính xác mã linh kiện
Tìm datasheet từ nguồn đáng tin cậy
Xác định rõ dòng – áp hoạt động, dòng kích
So sánh thông số thực tế với yêu cầu mạch
Không đoán, không thay "na ná"
Luôn kiểm tra chân linh kiện trước khi hàn

Kết: Từ đoán mò sang làm chủ

SCR, Triac và Zener không còn là bí ẩn nếu bạn chịu khó đọc – tra – hiểu. Việc đọc đúng mã và hiểu thông số dòng – áp, dòng kích, điện áp ổn định sẽ giúp bạn làm việc chính xác, tiết kiệm thời gian, và không còn đau đầu vì mạch cháy bất ngờ.

Hãy nhớ: Linh kiện không khó – chỉ khó khi bạn đoán thay vì đọc!

📌 Đón xem bài tiếp theo: “10 lỗi đọc sai ký hiệu linh kiện khiến hàng ngàn sinh viên mất điểm!” – đừng để bạn là nạn nhân tiếp theo!