🔁 Làm Biến Áp Xung Từ Lõi Cũ – Tiết Kiệm Mà Vẫn Hiệu Quả

Bạn đang lắp mạch nguồn xung mà thiếu biến áp? Bạn tìm trên mạng thấy giá biến áp cuốn sẵn quá cao? Đừng lo – giải pháp nằm ngay trong đống linh kiện cũ bạn từng bỏ quên: lõi biến áp từ nguồn máy in, nguồn ATX, hoặc các thiết bị điện tử cũ.

Trong bài viết này, mình sẽ hướng dẫn bạn cách tự chế biến áp xung từ lõi cũ, không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn giúp bạn hiểu sâu hơn về nguyên lý và kỹ thuật DIY. Đảm bảo xong bài này, bạn sẽ muốn… gom thêm rác về để chế!

 

⚙️ Biến Áp Xung Là Gì? Khác Gì Biến Áp Thường?

Biến áp xung (switching transformer) hoạt động ở tần số cao (20kHz – 100kHz), nhỏ gọn, nhẹ và hiệu suất cao. Ngược lại, biến áp sắt từ thường hoạt động ở tần số 50Hz nên to, nặng và tổn hao nhiều.

Ưu điểm của biến áp xung:

• Nhỏ gọn hơn gấp 5–10 lần so với biến áp thường cùng công suất
   
• Hiệu suất cao hơn
   
• Phối hợp dễ với mạch nguồn xung, inverter, ampli, sạc pin…
   

💡 Nếu bạn từng cầm nguồn máy in, laptop hay loa kéo – đó chính là nơi biến áp xung “ẩn mình”.

 

 

🧲 Chọn Lõi Biến Áp Cũ – Dùng Lõi Nào Là Chuẩn?

Các loại lõi phổ biến có thể tận dụng:

• Lõi EE, ETD: thường thấy trong nguồn ATX, nguồn TV
   
• Lõi xuyến (toroid): trong các mạch lọc nguồn, thích hợp làm cuộn cảm
   
• Lõi EC, EFD, U-core: dùng trong mạch nguồn nhỏ, loa bluetooth, pin dự phòng
   

Tiêu chí chọn lõi:

• Không bị nứt, vỡ
   
• Vật liệu ferrite màu xám đen
   
• Diện tích tiết diện lõi (A) phù hợp với công suất cần thiết
   
• Dễ tháo/lắp, còn nguyên dây hoặc có thể quấn lại
   

🧪 Mẹo nhỏ: Lõi ferrite dùng cho xung sẽ nhẹ, mịn, không nhiễm từ vĩnh viễn như lõi sắt từ biến áp thường.

 

 

🔢 Cách Tính Số Vòng Dây – Cứu Cánh Cho Người Mới

Công thức cơ bản tính số vòng:

ini

Sao chépChỉnh sửa

N = (Vin x 10^8) / (4.44 x f x Bmax x A)

 

Trong đó:

• Vin: điện áp đầu vào (VD: 12V)
   
• f: tần số xung (VD: 50kHz)
   
• Bmax: mật độ từ (thường dùng 2000 Gauss = 0.2 Tesla)
   
• A: tiết diện lõi (cm²)
   

Gợi ý tỷ lệ cuộn:

• 12V → 24V: sơ cấp 10 vòng, thứ cấp 20 vòng
   
• 12V → ±40V: sơ cấp 10 vòng, thứ cấp 35–40 vòng đối xứng
   

🔄 Nên quấn dây men 0.8mm – 1.2mm, cách ly bằng băng keo chịu nhiệt.

 

 

🛠️ Các Bước Tự Cuốn Biến Áp – Từng Bước Một

1. Tháo lõi ra khỏi bo mạch cũ:
    
   • Dùng dao mỏng cạy nhẹ, tránh làm vỡ ferrite
      
   • Làm sạch lớp keo, tháo dây cũ
      
2. Bọc cách điện sơ bộ:
    
   • Dùng băng keo kapton hoặc cách điện chuyên dụng
      
   • Bọc ít nhất 1–2 lớp trước khi quấn dây
      
3. Quấn cuộn sơ cấp:
    
   • Theo tính toán, thường 8–12 vòng
      
   • Gọn, đều, không chồng chéo
      
4. Cách ly lớp:
    
   • Dùng giấy cách điện hoặc băng keo chịu nhiệt
      
   • Bọc lại trước khi quấn cuộn thứ cấp
      
5. Quấn cuộn thứ cấp:
    
   • Tùy theo điện áp mong muốn (24V, ±40V...)
      
   • Nên chia làm 2 nửa để làm nguồn đối xứng
      
6. Lắp lại lõi, cố định:
    
   • Dán keo nến hoặc dây rút giữ chặt lõi
      
   • Dùng sơn móng tay/băng dính để cố định đầu dây
      

 

🧪 Thử Nghiệm Và Ứng Dụng Thực Tế

Test nhanh:

• Kết nối với mạch xung NE555 hoặc TL494
   
• Quan sát điện áp đầu ra bằng đồng hồ đo
   
• Gắn tải giả: bóng đèn, quạt mini, mạch nhỏ
   

Ứng dụng:

• Nguồn 12V/24V/±40V cho ampli, loa kéo
   
• Nguồn sạc pin lithium 4–10 cell
   
• Nguồn cho mạch inverter, UPS mini
   

⚠️ Nếu thấy biến áp nóng bất thường: giảm vòng dây sơ cấp, tăng cuộn thứ, hoặc tăng tần số xung.

 

✅ Kết Luận: Tái Chế Biến Áp – Tiết Kiệm Và Học Được Rất Nhiều

Việc tự tay cuốn biến áp xung từ lõi cũ không chỉ tiết kiệm đáng kể chi phí mà còn:

• Giúp bạn hiểu sâu hơn về mạch nguồn xung
   
• Tăng khả năng sáng tạo trong DIY điện tử
   
• Giảm rác thải điện tử – bảo vệ môi trường
   

Không có biến áp sẵn? Không sao. Có lõi cũ + một chút tỉ mỉ = biến áp tốt như mới!

Tham khảo sản phẩm tại: LINH KIỆN ĐIỆN TỬ QUỲNH DIỄN.

👉 Bài tiếp theo:

"Mạch chống ngược điện đơn giản chỉ với IRF3205"
Giải pháp bảo vệ mạch, chống cháy thiết bị chỉ với 1 MOSFET – ai cũng làm được!