Học sửa mạch ngược: Từ triệu chứng đến linh kiện gây lỗi

Thứ Tư, 21/05/2025 Huỳnh Chí Diễn

Nội dung bài viết

Học sửa mạch ngược: Từ triệu chứng đến linh kiện gây lỗi

Mở đầu: Khi bạn không có sơ đồ, nhưng vẫn phải sửa mạch

Trong thế giới điện tử thực tế, bạn không phải lúc nào cũng có sơ đồ mạch đầy đủ để sửa chữa. Đặc biệt là với các board mạch công nghiệp, đồ gia dụng đời cũ, hoặc hàng OEM – sơ đồ gần như là điều xa xỉ.

Vậy bạn phải làm sao? Câu trả lời là: sửa mạch ngược – lần theo triệu chứng để truy tìm thủ phạm gây lỗi.

Đây là kỹ năng “đặc sản” của thợ chuyên nghiệp, kỹ sư thực chiến, và cả sinh viên đam mê khám phá. Bài viết này sẽ giúp bạn:

Tư duy ngược từ hiện tượng đến linh kiện lỗi
Phân tích dấu hiệu trên mạch để suy ra nguyên nhân
Xây dựng quy trình kiểm tra và phán đoán chính xác

1. Triệu chứng là gì? Là tín hiệu cầu cứu của mạch điện

Hãy tưởng tượng bạn là bác sĩ. Bệnh nhân không nói được, nhưng ho, sốt, tím tái… thì phải quan sát.

Với mạch điện cũng vậy:

Không lên nguồn
Nháy đèn bất thường
Nóng một khu vực
Có mùi khét nhẹ
Tín hiệu ra không đều

📌 Từng dấu hiệu là một manh mối quan trọng giúp bạn khoanh vùng lỗi.

2. Ghi nhận tất cả hiện tượng bất thường

Ví dụ:

Cắm điện → đèn LED báo nguồn không sáng
Cảm ứng không nhận → nhưng mạch điều khiển vẫn cấp điện
Board bị sụt áp, relay không đóng

Ghi chép rõ:

Khi nào lỗi xuất hiện?
Có thay đổi gì trước đó (nhiệt độ, điện áp, môi trường)?

Bước này giống như “khai thác bệnh sử” trong ngành y.

3. Kiểm tra vùng có khả năng cao bị lỗi

Dựa vào triệu chứng, bạn sẽ:

Xác định khu vực liên quan: nguồn, điều khiển, công suất...
Quan sát bằng mắt thường: cháy, đen, phù, nổ tụ...
Đo áp từng điểm: xác định chỗ nào bị sụt hoặc mất áp

Gợi ý:

Mất nguồn → kiểm tụ, diode, MOSFET vùng AC–DC
Relay không đóng → kiểm transistor kích, diode bảo vệ
Mạch treo → kiểm thạch anh, vi điều khiển, IC reset

4. Dùng sơ đồ nguyên lý tương đương (nếu có)

Bạn không có sơ đồ mạch gốc? Không sao! Bạn có thể:

Tìm sơ đồ của sản phẩm tương đương
Vẽ lại sơ đồ khối vùng lỗi
Tìm datasheet các IC trên mạch để hiểu chức năng từng chân

📌 Lưu ý: nhiều board có thiết kế tương tự nhau theo chuẩn (nguồn flyback, H-bridge...)

5. Dùng phương pháp “loại trừ từng bước”

Hãy thử các bước đơn giản:

Bypass một linh kiện → mạch có chạy không?
Thay tụ lọc đầu vào → có còn sụt áp không?
Kích relay bằng tay → thiết bị hoạt động chứ?

Càng thử – bạn càng loại trừ dần các linh kiện tốt, khoanh vùng thủ phạm thật sự

6. Dùng đồng hồ và oscilloscope để kiểm tra chi tiết

Thiết bị	Mục đích	Ghi chú
Đồng hồ vạn năng	Đo áp, đo diode, kiểm tra thông mạch	Tối thiểu phải có
Oscilloscope	Quan sát xung, tín hiệu bất thường	Rất hiệu quả với IC và switching
Máy phát xung (nếu có)	Kích thử IC điều khiển	Phát hiện lỗi phản hồi